Vadeli satışlarda fiyat farkı
Sorum şu: Vade farkı ile alım satım yapmak caiz midir? Tşk ederim
Bir malın fiyatı, satış anında satcı ile müşterinin üzerinde anlaşacakları değer ve fiyattır. Bu fiyat, peşin ve veresiyede aynı olabileceği gibi, farklı da olabilir. Yani peşin ucuz, veresiye pahalı olabilir. Nitekim veresiye satışlarda fiyatın yükseltilmekte, peşin fiyattan daha pahalıya satılmakta olduğu eskiden beri tüccar arasında örf ve âdet/gelenek halindedir. [İbrahim b.Muhammed el-Halebî, Mecmau’l-Enhür Şerhu Mülteka'l-Ebhur, 2, 72]
Gerçi sırf ‘müddet’, alınıp satılır şeylerden değildir ve yalnızca müddet için fiyat kesilmez. Fakat satılan bir malın zımnında, satış akdinde müddet hesaba katılabilir; malın bedeli satıcının eline geç geçeceği için, fiyatını yükseltebilir.
Mesela peşin 100 liraya satacağı malı, veresiye 120 liraya satabilir. Buradaki 20 liralık fark, doğrudan doğru bekleyeceği müddet için değil, yani mal 100 liraya satılmış, 20 lira da bekleyeceği müddet için alınmış değildir. Belki, pazarlık veresiye üzerine yapıldığından satıcı paranın eline geç geçeceğini hesaba katarak malının fiyatını artırmıştır.
Peşin ve veresiyeye göre farklı fiyat istenildiğinde, satışın peşin üzerine mi, veresiye üzerine mi akdedildiği tayin edilmelidir. Bir akitte iki pazarlık olmaz. ‘Peşin olursa 100 lira, veresiye olursa 120 lira’ diye akit yapılsa, akdin ne üzerine yapıldığı belli olmadığı için caiz olmaz. Fakat pazarlık esnasında bu gibi sözler söylenebilir ve böyle pazarlığa girişilebilir. Yeter ki akitte, hayırlaşmada peşin mi, veresiye mi olduğu belli olsun.
Mesela satıcı malının fiyatını beyan ederken, ‘peşin 100 lira, veresiye 120 lira dese ve malın etiketi üzerine böyle bir ibare yazsa, bu malın satışında üç durum söz konusu olabilir:
1- Müşteri, peşih para ile alıyorum der, satıcı da peki derse, o mal peşin para ile 100 liraya satılmış olur. Bu satış caizdir ve hiçbir sakıncası yoktur.
2- Müşteri, veresiye alıyorum der, satıcı da peki derse, o mal veresiye 120 liraya satılmış olur ve yine caizdir, hiçbir mahzuru yoktur.
3- Müşteri; peşin mi, veresiye mi olduğunu zikretmeksizin, ‘peki kabul ediyorum’ yahut ‘parayı temin edebilirsem peşin, edemezsem veresiye olsun’ dese ya da buna benzer bir şey söyleyerek akdin ne üzerine yapıldığını meçhul bıraksa, beyi fasit yani satış geçersiz olur.[İmam Serahsî, el-Mebsût, Beyrut, Dâru'l-Ma'rife, 13, 8; Abdülkerim Polat, İslâm’da Ticaret Hukuku, Sabah Kültür yayınları, İst., 1977, s. 114-5-6]
Vadeli satışlarda fayat farkı, peşin, veresiye, gelenek, müddet, akit, pazarlık,